آیه 12 سوره صافات

بَلْ عَجِبْتَ وَ يَسْخَرُونَ «12»

حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله گمان مى‌نمود هر كه قرآن را بشنود ايمان آورد، چون مشركان به استماع قرآن زبان استهزاء و سخريه گشودند حضرت از اين حال متعجب شد؛ اين آيه آمد:

بَلْ عَجِبْتَ‌: بلكه نه چنانست كه ايشان مطيع شوند، تعجب نمودى از ايمان نياوردن به قرآن، وَ يَسْخَرُونَ‌: و حال آنكه ايشان سخريه مى‌كنند به آن، يا تعجب نمودى با وجود قدرت الهى بر اعاده خلق، چرا كفار مكه انكار قول تو كنند در بعث و حشر و حال آنكه آنها افسوس دارند از تعجب تو.

فَاسْتَفْتِهِمْ أَ هُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمْ مَنْ خَلَقْنا إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِنْ طِينٍ لازِبٍ «11» بَلْ عَجِبْتَ وَ يَسْخَرُونَ «12» وَ إِذا ذُكِّرُوا لا يَذْكُرُونَ «13» وَ إِذا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ «14» وَ قالُوا إِنْ هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُبِينٌ «15»

أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ «16» أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ «17» قُلْ نَعَمْ وَ أَنْتُمْ داخِرُونَ «18» فَإِنَّما هِيَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ يَنْظُرُونَ «19» وَ قالُوا يا وَيْلَنا هذا يَوْمُ الدِّينِ «20»

ترجمه‌

پس بپرس از آنها آيا آنها سخت‌ترند در آفرينش يا كسانيرا كه آفريديم غير از آنها همانا ما آفريديم آنها را از گل چسبنده‌

بلكه تعجّب نمودى و مسخره ميكنند

و چون پند داده شوند پند نميگيرند

و چون به بينند نشانه قدرتى را بسخريّه ميگيرند

و گويند نيست اين مگر جادوئى آشكار

آيا چون مرديم و گشتيم خاك و استخوانها آيا همانا ما برانگيخته شدگانيم‌

آيا و پدران پيشينيان ما

بگو بلى با آنكه شما ذليلانيد

پس جز اين نيست كه آن يك صيحه است پس ناگاه آنها مينگرند

و گويند اى واى بر ما اين روز جزا است.

تفسير

خداوند متعال براى اثبات معاد باز باسلوب بديعى پرداخته كه به پيغمبر خود دستور فرموده از منكرين معاد سؤال فرمايد كه آيا خلقت آنها بعد از مردن و خاك شدن سخت‌تر است يا خلقت ملائكه و آسمانها و زمين و موجودات آنها و جعل مشارق و مغارب و شهاب ثاقب كه در آيات سابقه ذكر شد و كلمه من از باب تغليب يا داراى عقل و اراده بودن افلاك است كه گفته‌اند و آنكه خدا مردم‌

جلد 4 صفحه 426

را خلق نموده است بدوا از گل چسبناكى و بعد از مردن و خاك شدن و آمدن باران باز همان گل چسبناك خواهند شد چگونه نمى‌تواند دوباره آنها را خلق نمايد و اى پيغمبر تو تعجّب نمودى از انكار آنها و انصافا جاى تعجّب هم هست و بعضى عجبت بصيغه متكلّم قرائت نموده‌اند و در جوامع آنرا نسبت بامير المؤمنين عليه السّلام داده و بالاتر از انكار آنكه استهزاء هم مينمايند به تعجّب تو يا اقرار اهل ايمان بآن و وقتى استدلال مينمايند براى آنها بوقوع حشر و مفاسد انكار را براى آنان ذكر مينمايند از نهايت بى‌فكرى و بى‌شعورى متذكّر و متنبه نميشوند و چون معجزه دالّه بر صدق تو را مشاهده ميكنند بر استهزاء خود مى‌افزايند و مردم ديگر را هم با خود در مسخره كردن كمك ميگيرند و از فرط عناد و لجاج ميگويند آنچه ما ديديم از او جز سحر و شعبده چيزى نيست پر واضح است و باز بطرز نوى شروع باستهزاء و انكار مينمايند و ميگويند وقتى ما مرديم و خاك شديم و استخوانى از ما بيش در قبر باقى نماند آيا ما مبعوث ميشويم يا پدرانمان كه سالها است مرده‌اند و اثرى از آنها باقى نمانده بلكه ذرّات خاك آنها هم در عالم متفرّق و مضمحلّ شده است و چون آنها دليلى بر ادّعاء موهوم خودشان كه امتناع بعث باشد نداشتند جز استبعاد عادى كه ناشى از عدم تفكّر در عموم قدرت خداوند است و عمده اين بود كه ميخواستند زير بار فرمايش پيغمبر نروند خداوند فرموده بگو بلى آنها و شما با كمال خوارى محشور خواهيد شد معطّلى هم ندارد يك صيحه و بانگ صور اسرافيل براى زنده نمودن شما و پدران شما و راندنتان بصحراى محشر كافى است مانند چوپانى كه يك صيحه بگله گوسفندان بزند و همه را سوق دهد پس در آنهنگام حالت بهتى بآنها دست ميدهد كه باوضاع محشر نظر مينمايند و منتظرند مجازات آنها معيّن شود و با خود ميگويند اى واى بر ما و عقائد ما اين روز همان روز جزا و حسابى است كه انبياء و اولياء از آن خبر ميدادند و نادم و پشيمان ميشوند از انكار و اصرار خودشان بر كفر و نفاق ولى ديگر پشيمانى سودى ندارد.

بَل‌ عَجِبت‌َ وَ يَسخَرُون‌َ «12»

بلكه‌ تعجب‌ ميكني‌ اي‌ ‌رسول‌ محترم‌ و حال‌ آنكه‌ سخريه‌ ميكنند ‌شما‌ ‌را‌.

تمام‌ كارهاي‌ مشركين‌ و كفار و فساق‌ مورث‌ تعجب‌ ‌است‌ مثلا اصنامي‌ ‌که‌ ‌خود‌ بدست‌ ‌خود‌ ميتراشند اله‌ ميدانند و عبادت‌ ميكنند ‌اينکه‌ همه‌ معجزات‌ باهرات‌ ‌که‌ ‌از‌ انبياء مشاهده‌ كردند مثل‌ يك‌ دريا آتش‌ ‌براي‌ ابراهيم‌ گلستان‌ شد عصاي‌ موسي‌ سحر سحره فرعون‌ ‌را‌ بلعيد دريا ‌را‌ شكافت‌ و دوازده‌ جاده‌ شد عيسي‌ مرده‌ ‌را‌ زنده‌ كرد كور ‌را‌ بصير كرد بالاخص‌ معجزاتي‌ ‌که‌ ‌از‌ پيغمبر اكرم‌ مشاهده‌ ميكردند مثل‌ قرآن‌ مجيد آمدن‌ ملائكه‌ ‌براي‌ نصرت‌ ‌او‌ سنگ‌ريزه‌ و سوسمار شهادت‌ دادن‌ بلكه‌ اخبار غيبي‌ ‌او‌ بلكه‌ معجزات‌ بدني‌ ‌او‌ ‌که‌ ‌در‌ شب‌ تاريك‌ مثل‌ ماه‌ روشن‌ ‌بود‌ ‌در‌ ميان‌ آفتاب‌ سايه‌ نداشت‌ عرق‌ مباركش‌ معطر ‌بود‌ زمين‌ فضولاتش‌ ‌را‌ مي‌بلعيد صداي‌ مباركش‌ يك‌ ميزان‌ ميشنيدند آنكه‌ پاي‌ منبر ‌بود‌ و آنكه‌ آخر صفوف‌ ‌در‌ هفتاد هزار جمعيت‌ ‌بود‌ و ‌هم‌ چنين‌ امروز فساق‌ و فجار مشاهده‌ ميكنند آثار فسق‌ و فجور و ظلم‌ و كفر و طغيان‌ و سركشي‌ نسبت‌ بخود و پيشينيان‌ و هزارها ديگر البته‌ مورد تعجب‌ ‌است‌.

بَل‌ عَجِبت‌َ بعلاوه‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ تعجبات‌.

وَ يَسخَرُون‌َ انبياء ‌را‌ و مؤمنين‌ و علماء ‌را‌ مسخره‌ ميكنند.

125

]

(آیه 12)- سپس می‌افزاید: «تو از (انکار آنها نسبت به معاد) تعجب می‌کنی ولی آنها (معاد را) مسخره می‌کنند» (بَلْ عَجِبْتَ وَ یَسْخَرُونَ).

تو آنقدر با قلب پاکت مسأله را واضح می‌بینی که از انکار آن در شگفتی فرو می‌روی، و اما این ناپاک دلان آنقدر آن را محال می‌شمرند که به استهزا بر می‌خیزند.